Zowel volgens de Wet openbaarheid van bestuur (wob) (†) als de Wet open overheid (Woo) hoeven persoonlijke beleidsopvattingen van bijvoorbeeld ambtenaren niet openbaar te worden gemaakt. Deze uitzonderingsgrond is in het leven geroepen zodat men bij de voorbereiding van beleid in alle vrijheid hun gedachten en opvattingen kan uiten. Met de overgang van de Wob naar de Woo is de definitie van deze persoonlijke beleidsopvattingen veranderd en zullen ze ook vaker openbaar gemaakt moeten worden. Dat brengt veranderingen met zich mee voor de positie van overheidsmedewerkers. In dit artikel zal eerst de nieuwe definitie van dit begrip volgens de Woo worden besproken, vervolgens zal worden toegelicht wanneer persoonlijke beleidsopvattingen vrijwillig en wanneer ze verplicht openbaar gemaakt moeten worden. Ten slotte zullen we bespreken wat DataMask op dit, en andere, gebieden voor u als (potentiële) DataMask gebruiker kan betekenen.

apply

De Wet open overheid: uitzonderingsgronden

Sinds 1 mei 2022 is de Wet open overheid van kracht (Woo), deze wet vervangt de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) en is ingevoerd met het doel van een meer transparante overheid. De insteek is dat bepaalde informatie actief openbaar moet worden gemaakt. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen een inspanningsverplichting en een resultaatsverplichting. Voor deze resultaatplicht zijn zeventien categorieën in de Woo aangegeven. Voor de rest van de documenten geldt een inspanningsplicht, wat inhoudt dat andere overheidsinformatie toegankelijk moet worden gemaakt als dit niet te veel inspanning en/of geld kost en een redelijk belang dient. In onze vorige update hebben wij deze informatiecategorieën met een resultaatsverplichting op een rijtje gezet.

De Woo bevat echter ook een aantal uitzonderingen, er is bepaalde informatie die niet openbaar gemaakt hoeft te worden. DataMask heeft deze uitzonderingsgronden voor u op een rijtje gezet. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een categorie waar de uitzonderingsgrond objectief kan worden vastgesteld en een tweede categorie waar een belangenafweging moet worden gemaakt: deze subjectieve belangen worden afgewogen tegenover het belang van een transparante overheid.

Persoonlijke beleidsopvattingen: een nieuwe definitie.

Een bijzondere categorie betreft de persoonlijke beleidsopvattingen. In de Wob werd deze categorie gedefinieerd als een opvatting, voorstel, aanbeveling of conclusie van een of meer personen over een bestuurlijke aangelegenheid en de daartoe door hen aangevoerde argumenten (artikel 1, onder f Wob). In de Woo is deze definitie veranderd. Deze definitie is te vinden in artikel 5.2 lid 1 van de Woo en luidt: ambtelijke adviezen, visies, standpunten en overwegingen ten behoeve van intern beraad, niet zijnde feiten, prognoses, beleidsalternatieven, de gevolgen van een bepaald beleidsalternatief of andere onderdelen met een overwegend objectief karakter. Volgens de regering moet het onderscheid tussen persoonlijke opvattingen en objectieve beleidsalternatieven expliciet worden gemaakt om ‘onterechte aanmerkingen als persoonlijke beleidsopvatting tegen te gaan.’

Vrijwillig openbaar maken van persoonlijke beleidsopvattingen

Net als in de Wob neemt artikel 5.2 lid 1 van de Woo als uitgangspunt dat persoonlijke beleidsopvattingen niet openbaar gemaakt hoeven te worden. Maar, net als in de Wob, is er voor de overheid ook een grondslag om deze beleidsopvattingen wél openbaar te maken. Het tweede lid van dit artikel biedt een mogelijkheid daartoe: Het bestuursorgaan kan over persoonlijke beleidsopvattingen met het oog op een goede en democratische bestuursvoering informatie verstrekken in niet tot personen herleidbare vorm. Indien degene die deze opvattingen heeft geuit of zich erachter heeft gesteld, daarmee heeft ingestemd, kan de informatie in tot personen herleidbare vorm worden verstrekt.
Daarbij is dus specifiek van belang dat deze beleidsopvattingen niet tot personen herleidbaar mogen zijn, tenzij de betreffende persoon daarmee heeft ingestemd. In het kader van transparantie wil de overheid dat bestuursorganen vaker persoonlijke beleidsopvattingen openbaar gaat maken dan voorheen. Bij de totstandkoming van deze wet is daarvoor verwezen naar een uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State van 14 februari 2021 (ECLI:NL:RVS:2021:399). In deze uitspraak geeft de Raad van State aan dat niet zomaar aangenomen kan worden dat het anoniem openbaar maken van beleidsopvattingen tot gevolg heeft dat ambtenaren belemmerd worden in het voeren van interne discussies en het voorbereiden van advies voor een minister.

Verplicht openbaar maken van persoonlijke beleidsopvattingen in documenten opgesteld ten behoeve van formele bestuurlijke besluitvorming

Het hierboven besproken artikel 5.2 lid 1 gaat over een algemene bevoegdheid van de overheid, zij heeft in de afweging die ze moet maken een zogeheten ‘beslissingsruimte’. In bepaalde gevallen heeft de overheid die beslissingsruimte niet en zal de overheid de persoonlijke beleidsopvattingen verplicht openbaar moeten maken. In artikel 5.2 lid 3 Woo staat dat informatie over persoonlijke beleidsopvattingen, in documenten opgesteld ten behoeve van formele bestuurlijke besluitvorming door een minister, een commissaris van de Koning, Gedeputeerde Staten, een gedeputeerde, het college van burgemeester en wethouders, een burgemeester en een wethouder, voortaan in niet tot personen herleidbare vorm openbaar moet worden gemaakt. Uitzondering daarop is dat het voeren van intern beraad onevenredig wordt beschadigd. Een formeel bestuurlijk besluit wordt genomen door een van de genoemde bestuursorganen in dit wetsartikel die bij het uitvoeren van haar publieke taak een beslissing moet nemen. Dat is dus specifiek geen reden voor medewerkers bij de Rijksoverheid, provincies en gemeenten om gevoelige meningen uit de weg te gaan, wel moeten overheidsmedewerkers er rekening mee houden dat hun opvattingen openbaar kunnen worden gemaakt (hoewel deze opvattingen niet naar hun herleidbaar zijn.)

Informatie ouder dan vijf jaar

Ten slotte is artikel 5.3 van de Woo nog relevant voor het onderwerp van de beleidsopvattingen: daarin is namelijk een extra motiveringsplicht opgenomen als het gaat om informatie ouder dan vijf jaar. Mocht er dan informatie verlangd worden die niet op basis van artikel 5.2 Woo openbaar wordt gemaakt, zal het bestuursorgaan in de motivering van dit besluit specifiek de ouderdom van de documenten moeten bespreken. Als het om informatie ouder dan vijf jaar gaat, moet er expliciet worden toegelicht welke belangen zich nog tegen openbaarmaking verzetten.

Conclusie

De Wet open overheid brengt een aantal veranderingen met zich mee ten opzichte van de Wet openbaarheid van bestuur. In deze bijdrage is besproken hoe de positie van een overheidsmedewerker is veranderd doordat vaker dan eerst persoonlijke beleidsopvattingen van medewerkers (anoniem) openbaar gemaakt moeten worden. Ten eerste omdat het verschil tussen meningen en objectieve feiten en gevolgen expliciet wordt gemaakt; Ten tweede omdat het uitgangspunt bij formele besluitvorming is omgedraaid. Bestuursorganen zullen hier in het vervolg rekening mee moeten houden.

Hoe kan DataMask hier bij helpen?

Deze veranderingen vereisen dus een andere opstelling van het bestuursorgaan. Het is in het kader van een goede bestuursvoering en beleidsvoorbereiding belangrijk dat ambtenaren anoniem blijven bij het openbaar maken van bepaalde beleidsopvattingen. De anonmingseringssoftware van DataMask biedt hiervoor de oplossing, omdat de gebruikers van de software gemakkelijk zelf in staat gesteld worden om persoonsgegevens op een efficiënte wijze te anonimiseren. U kunt daarbij zelfs aangeven welke overweging ten grondslag lag aan het besluit om de gegevens te anonimiseren. Als het anonimiseren van een grote hoeveelheid documenten een te grote belasting is voor uw organisatie heeft u de mogelijkheid dit uit te besteden aan DataMask, middels onze Anonimiseren-as-a-service dienstverlening. Maar, naast het aanbieden van onze software en mankracht, heeft DataMask ook voldoende kennis in huis om te adviseren op het gebied van het openbaar maken van persoonlijke beleidsopvattingen en andere Woo-gerelateerde zaken! Dat kan bijvoorbeeld handig zijn als u in de voorbereiding van het anonimiseringstraject met ons wil sparren over welke gegevens wel en niet openbaar kunnen worden gemaakt of als wij het anonimiseren voor u oppakken.

Veelgestelde vragen

De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) is vervangen door de Wet open overheid (Woo) sinds 1 mei 2022, met als doel een transparantere overheid te creëren. De Woo heeft een andere aanpak voor de toegang tot informatie, waaronder een onderscheid tussen een "inspanningsverplichting" en een "resultaatsverplichting".
Persoonlijke beleidsopvattingen zijn opvattingen, voorstellen, aanbevelingen of conclusies van één of meer individuen over een bestuurlijke aangelegenheid en de daartoe aangevoerde argumenten.
De definitie van persoonlijke beleidsopvattingen is veranderd in de Woo. Het verwijst nu naar: "ambtelijke adviezen, evaluaties, beoordelingen, verslagen en andere interne documenten van de overheid, die opinies, adviezen, beoordelingen, aanbevelingen of conclusies bevatten van één of meer medewerkers van de overheid, of van externe experts of consultants die door de overheid zijn ingehuurd, over een beleidskwestie of administratieve kwestie, waaronder de feitelijke en juridische grondslag van deze opinies, adviezen, beoordelingen, aanbevelingen of conclusies."
DataMask is een tool die organisaties kan helpen om persoonlijke beleidsopvattingen te identificeren en te verbergen in documenten die openbaar worden gemaakt. De tool maakt gebruik van de nieuwe definitie van persoonlijke beleidsopvattingen onder de Woo en kan een belangenafweging maken tussen transparantie en bescherming van de individuele privacy. DataMask kan organisaties helpen om aan de eisen van de Woo te voldoen en de persoonlijke beleidsopvattingen van hun medewerkers te beschermen.